Pason Kointutunan / Kabar Nopili

Kopisanangan kumaa toinsanan tompinai om tambalut Dusun. Minaanku pohoroo o bolog diti sobaagi do ponimungan di bobolog i pinosurat doid boros Dusun. Alansan oku kumaa do tongotompinai om tangatambalut di kiharo bolog toi ko nokoilo do haro bolog om nunu nopo iri pinosurat id boros Dusun toi ko Kadazan (Tulun Kadai /Tangara) do popoilo doho maya do bolog 'Iso Dusun' diti. Kanou no misokodung do popoingkakat babasaon do id tompok tunturu tu insan tadau, tulun Dusun om woyoboros Dusun nga kotongkop nogi id sompomogunan.  | 

TUTUMANUD

SUSUI DI AMA

Nokuro tu 'susui di ama?'
Tu susui diti pinosusui di amaku. Iti no susuyan do poingkuro do noroitan o tulun tokou do bansa Dusun.

Di timpuun nopo haro iso no iri roitan do amangun. Koloput no i amangun om kajadi no do pampang tu tuni do ‘pang’ ka soira nokoloput. Koloput no kaagu iri pampang do ologod-logod om roitai no do pomogunan tu tuni do ‘pong’ di soira nokoloput. Pomogunan di pogulu, pointuong nopo tomod.

Koloput no kaagu i amangun do ‘bang’ ka om kopungaranai no do binabang. Soira do ababangan iri pampang nga alasu tomod. Iti pampang, minturug sumorili do binabang. Haro pampang di minturug sumorili do pampang do suai om sumoru soira ababangan. Iti no i pampang di sumoru noroitan do tulan I kikomoion do mimbulai do ababangan. I pampang di kababang, noroitan do tadau.

Ogumu o pampang sumorili dilo tadau nga haro iso pampang iri tionon tokou do baino diti. Pandasam no om kalagob no iti pampang. Kotingkod po iri rasam, kotimung no rana doid disan linagob om suni no mogisusuai sakot om puun. Kopongua po iri puun, imbulai no mogisusuai buru-buru. Koroitai no do pogun.

Insan tadau id siriba do iso puun tagayo, pangakai no i manuk do mogihum di tua do naratu om nodundungan di roun do puun. Kakakai nodi manuk o iso tulun baragang. Guas do puun diti no tinimpuun do minimbulai iso tulun. Kopungaranai no do Molohing o tulun di nokoimbulai diti tu ka di manuk, iti no tua di noloho i kikomoion do naratu mantad poingua.

Songulun i Molohing  do manamong di toinsanan susumuni om buru-buru. Tambalut nopo di Molohing nga iri no buru-buru. Pungaranai no dau iri buru-buru tumanud do kouni-unio di buru-buru. Maso dilo awu modosi di Molohing iti buru-buru. I manuk rinoitan di Molohing do Tandaha i kikomoion do tadon do akanonku  tu iri manuk no minonuduk di Molohing do mangakan do tua-ua.

Soira do mumu-gumu iti susumuni om buru-buru, oudipon nodi i Molohing do manamong om koodop nodi isio. Maso do poingodop koidu no tikagang dau tu adalaan tomod do nohuyan.

Soira do noposik isio, i tikagang dau nokosiliu no do tanak tokoro om roitai no dau do Sinumundu iri kirati do ‘sinumuni ontok kitadau’.

Tinamangan di Molohing i Sinumundu gisom i do nosukod. Soira do nosukod no i Sinumundu pimpanau no no isido do mingontong do pogun. Haro no inhatus kolokud o sukud di Molohing nga awu po nokouli Sinumundu. Di pogulu nopo nga awu tumuong o pomogunan. Pongintob nopo do timpu di pogulu nopo nga sukud do potodokon. Olopu nopo iri sukud do potodokon nga muli no ngawi iri buru-buru om i Molohing do hilo id tionon diolo do modop. Nung awu nopo muli nga tolonon no yolo do tarob. Tarob nopo diti nga agayo tomod gisom do kotolon do tadau om tulan.

Inturu nahatus nodi  kolopu iri sukud, kokito nogi di Molohing i Sinumundu hilo id Ranau, nopungaranan do Ranau tu hilo no norikot di Molohing do mimpanau mogihum di Sinumundu.

Soira do nokito nodi i Sinumundu, timung no oinsanan buru-buru do sumayau om suminding hiri id guas do puun. Sinuminding yolo tu haro nodi koruhang di Molohing do manamong diolo. Iti no tinimpuunon do tadau pisasawaan iri kikomoion do nokopiruba toi ko nokopiiso kaagu.

Insan tadau, pimpanau no i Sinumundu. Angatai  no di tulanut i Sinumundu do mangakan do iso tua-ua di taragang. Ontok diri, ingaa o iso do buru-buru do mangakan do tua-ua taragang. Ontok diri, nunu nopo iri aragang nga awu  akanon do buru-buru om awu nogi akanon di Molohing om Sinumundu.

Soira do nakaakan di tua-ua, osonong no topurimanan di Sinumundu. Lohowo no di Sinumundu i Molohing om angatai no do mangakan di tua taragang.
“Au milo akanon ilo. Kapatai moti ilo do akanon.” Ka di Molohing do mogodu.
Nga ka di Sinumundu, “Awu ii kawanit. Oomis kopio kaakanan-akanan. Naaakanku no piro-piro tinan”
Tanud no i Molohing do minangakan nga maso do mononolon di tua, poninggoron no do tologod om kagagang no iolo.

Modosi di yolo tu di pogulu nopo nga awu nokoumbal do moningoron. Lisok no yolo hilo siriba di puun. Tolono no do tarob o tadau om pituong no pomogunan. Pidudun nodi yolo do minodop.

Mantad dilo awu nodi yolo mangakan di tua taragang. Sundung tu au nodi yolo minangakan di tua taragang, mingilob nodi i Sinumundu. Mogisuai-suai po di tua do oiton di Molohing do maan pongolingos di Sinumundu ngaa ingaa iso i kolingos.

Ka di Sinumundu, “Poingkuro do akanon tokou ilo buru-buru?”.

Simbar di Molohing, “Kada tokou pangakan diolo tu iolo nopo nga tambalut dati.”

Nga sumontob no i Sinumundu do mokianu di buru-buru. Au di koilo i Molohing do poingkuro do mangakan di buru-buru. Nga haro iso buru-buru di pungaranan do kambing  minooi ambalut di Molohing. Ontok nopo diti nga oinsanan buru-buru mangakan nopo tomod do tua-ua.

Ka di kambing, “Maai no putulo tinanku om paakanon no di Sinumundu om olingasan no isido mantad toruol dau.”

Maai no di Molohing putulo iri kambing hilo id disan do bang om koturu no raha di kambing hilo id baang. Aragang po waig  di bang. Maso diri, haro o buru-buru do mimponsu om monginum do waig. Soira do nakaragang iri waig do bang, nakagagang ngai iri buru-buru do suai om rikot no hilo nantadon di waig taragang.

Mantad dilo minodosi di Molohing iri toinsanan buru-buru tu minamatai di kambing. Pogidu no iri buru-buru do sinumuang hilo id talun. Haro buru-buru di nokoinum do waig taragang, tuminimpuun nodi do mangakan do buru-buru suai. Iri no do minogitotongkiad nogi iti buru-buru om ingaa nodi pibabasan diolo.

Okuri nodi tambalut di Molohing om Sinumundu. Kosuni nodi ngai torukakang id toning do tionon di Molohing. Tompinai di buru-buru do pungaranan do kambing, awu nodi pinatanud do sinumuang id talun. Ingaa nodi akanon di kambing nga monungal podi do tana om mangakan do tonggiluang om noroitan di do wogok i kikomoion do wokon toi ko nadaan di buru-buru do suai.

Iri nopo tingau om tasu nga au tuminogkiad di Molohing tu awu nokoilo do minamatai no i Molohing do iso kambing. Iri tulang di kambing, pinataam diolo hilo id bawang, nga topod di tulang om tonsi do kambing di au naawi di Molohing om Sunumundu do minangakan om paakano no diolo di tasu om tingau. Iri no tinimpuunon di Molohing do papaakan do buru-buru. Timpuun nodi iri tasu om tingau do mangakan do tonsi.

Soira do au nodi mangakan do tua-ua iri tingau om tasu, ongoi no i Molohing hilo liwogu do maganu di tulang i panataam dau di pogulu po. Korikot id liwogu, nga nokosili no do sada iri tulang om owito no do minuli. Ppaakano no dau di tasu om tingau iri sada.
Soira do nakaakan i Sinumundu diri tonsi do kambing, kosusu nodi isido do tanak miapid. Iri nokopogulu do nosusu, pinungaranan do Ponompulan i kikomoion do nokotompul (nosusu) mantad tian di Sinumundu. I tanak diolo do koduo pinungaranan do Ruminodun i kikomoion do tanak poindudun toi pointoning.

I Ruminodun diti soira do nosukod nodi najadi di do mororobuat tu awu d isio mangakan do buru-buru. I Ponompulan diti, soira do nakagayo nga najadi do momiara do buru-buru om au mangakan do tua-ua.

Pipiro no linaid om paganak no kawagu i Sinumundu do duo o tanak tondu. Pinungaranan iri do Rumandawi om Kinomulok. Soira nokosumandak nodi i Kinomulok, kasawo nodi di Ruminodun. I Rumandawi nopo nakasawo di Ponompulan.

Insan tadau, adalaan tomod do alasu. Kowiai  nodi do takanon I Ruminodun om Kinomulok tu nongoriou ngawi o tanom-tanom diolo. Ontok diti ogumu no tanak diolo om haro o tanak do pinungaranan do i Kinokinan tu nosusu mantad tinan di Kinomulok.

Soira do linouson i Ruminodun, guli no isio minooi ruba di Molohing dau hilo id siriba puun. Iri puun tagayo nga noriou no, om ingaa no roun toi ko magalang tomod. Koroitai no puun diti do Nunuk Magalang i kikomoion do puun di nangatatak roun.

Boros ka di Molohing, “Ongoi ruba di Ponompulan, tu isio tompinai do tosomok om koilo monulung dia.”
Ibok no i Ruminodun do minongoi ruba di Ponompulan. Korikot no hilo di Ponompulan, patayo no di Ponompulan i Ruminodun. Ontok do pinatai di Ponompulan, minondibut om ruminasam. Kotingkod po rasam om pootodo no dau tinan di Ruminodun do mongoi hilo id walai di Ruminodun.

Ka di Ponompulan, “Iti no kambing do maan akano, pongidu do louson.”

Ka di Kinomulok, “i Ruminodun  iti. Awu oku mangakan.”

Ihad podi i Kinomulok. Iti no tinimpuunon do mogihad. Soira do mogihad i Kinomulok, korongou nodi di Molohing om ongoyo no intaai.

Kosuabon nodi, lobongo no di Molohing i Ruminodun.
Ka di Molohing, “Kada ihad, sumayau tokou miagal dilo tombolog. Ilo tombolog, toririmo sumayau nga kaakan do monikid tadau.”

Nga tikid tadau mogihad i Kinomulok. Tikid tadau nogi, i Kinomulok om i tangaanak dau manampakai do rasuk toitom do mongoi pongintong di lobong di Ruminodun. Mantad doid lobong di Ruminodun, sinumuni mogisusuai tanom-tanom. Haro parai, mundok, guol om mogisuai-suai po. Soira do ogumu hasil di tanom-tanom, oimayaan nodi i tangaanak di Ruminodun om manari di yolo miampai mimpangkis. Mantad diri awu nodi nokoumbal do magalang toi ko lumasu iri pomogunan.

I Kinokinan, mogisusuai podi wonsoion dau maan do ponginsasamod di Kinomulok. Haro mogisusuai tuunion do winonsoi dau.

Insan tadau, pimponsu no i Kinokinan do id bawang om kotuntung no do watu di monguni. Soira do tuntungon dau iri nga kagagang no iri kambing di Ponompulan om santangkus-tangkus po. Watu di monguni noroitan do tagung tu “gung” ka do tuni.

Otogod nodi i Ponompulan nga awu di tumingkod do monuntung i Kinokinan tu monginsasamod gia di Kinomulok. Korikot no i Ponompulan do minooi ruba di Molohing do poposunud do agangahan iri kambing piniaraan dau.
Ka di Molohong, “Ika nopo Ponompulan tu minamatai di Ruminodun, mositi do mogidu ko mantad hiti. Owiton no oinsanan kambing. Soira do kapaganak  do hopod o kambingnu, pootodon no iso do hiti maan do poposogit ginawo dilo tangaanak di Ruminodun. Soira do mangagung ilo tanak di Ruminodun mamanau ko no gisom do awu orongou ilo tuni do tagung.”
Ponuntung no i Kinokinan  om pamanau no i Ponompulan do minibok. Soira do awu nodi orongou tuni do tagung, undorong nodi i Ponompulan om pomiwalai no id iso kuang (gua). Monikid toun, gumuli i Ponompulan hilo id Nunuk Magalang do mooi patahak babas songinan kambing. Mantad dilo tinimpuunon dio haro nodi sogit toi babas i kikomoion do awu nodi yahai mamatai do tangaanak di Ruminodun.

Minaganak nogi i Sinumundu do pipiro tanak kusai om tondu. Miagal di tanak diolo do gulu, iri tanak diolo do tohuri nga mogiapid-apid nogi. Soira do nakagayo iri tanak, haro di kumaraja do monginsada, mamalapak do kayu, momonsoi walai, momonsoi parahu om mogisusuai po. Koposion nopo diolo nga asanang kopio. Mogibabas-babas om mogitabang-tabang.

Maid-laid, mumu-gumu di tanak di Molohing om Sinumundu. Kiginumu do 77 o koinsanai tanak diolo iri nokotongkop nodi doid pomogunan do baino.

I Bambaraion iri manananom do parai,  i Katambaig nopo nga monginsada om minomiwalai id disan do bang.
I Tompuan I mongintalun toi maganu do buru-buru mantad talun. I  Rinumindop nopo nga momonsoi do kuron mantad do lagit. I Bobolian om i Komburongo i koilo do mongolingos do toruol. I Miontong iri koilo do mamalapak do kayu om momonsoi do walai. Wookon do tanak diolo pinungaranan do i Sinorumpung, Monulangaran, Dayang Liaron, Sontoilon om Inanidahu.

I tanak di Kinomulok om Ruminodun diti nga mumu-gumu. Iri nopo di monongodu di Kinomulok nga mongolohou di  Molohing do Kinomulok Molohing toi ko Kinolohing.
I Kinolohing diti no I pointuo no kopio om momuruan di toinsanan paganakan iri kiginumu do inturu kolipat.
Piro-piro toun soira nokotongkop nodi tanak di Kinolohing, kapatai no i Kinolohing. Soira do napatai i Kinolohing, minompisok do tapui o toinsanan tangaanak di Ruminodun. Tinuntung diolo o tagung gisom no do nosuaban do popoilo di toinsanan tompinai do napatai no i Molohing. Iti no i komoion do minomodunsai.

Insan tadau nokorikot no i Ponompulan do mooi paatod sogit nga inggino no i Molohing.

Ka di Sinumundu, “Inggino no i Molohing tu minooi hilo timpak nulu”. Timpak nulu  di baino noroitan do Kinabalu i kikomoion do Kinolohing abaya id timpak nulu. (Komoyon do boros kawawagu "Kinolohing toririmo poingion id nulu.)

Maai no di Molohing pataio om tunuai no iri kambing do mooi do osingud om gumuli no kawagu i Kinolohing. Nga gisom no do baino nga awu nodi nokoguli i Kinolohing. Mantad dilo, koroitai nodi do Kinolohingan i Molohing tu kikomoion i Molohing o andadon.

Piro-piro nodi linaid, katagak nodi i Sinumundu. Soira do minaganak nodi i Kinokinan, pungaranai no do Umundus tu kaagal-agal di Sinumundu o kouras-urasai dau. Iti no tinimpuunon po pongoroitan olundus montok do sumandak toi tondu tomulok.

I Sinumundu tu awu noilaan nonggo nibokon, maso I do andadon gisom no do baino om noroitan osundu, i kikomoion do awu okito nga haro i miampai dotokou.

Soira do korikot iri paganakan di Ponompulan do mongimuhot, nokuro tu awu tokou mingundali miagal diolo, ka dati “ Magandad yahai di Sinumundu.”

Iti no kinoonuan do ngaran Dusun i kikomoion do olundus, osuau, otoluod om misompuru.

5 comments:

  1. kounsikahan..iti no susui do kinosilihon diti pomogunan

    ReplyDelete
  2. cadangan..
    Terjemahkan lebih bnyak bahan-bahan bacaan ilmiah ke dalam bahasa dusun agar lebih banyak bahan rujukan ilmiah berbahasa dusun. Tetapi terjemahkan bahan bacaan itu dengan tatabahasa dusun yang betul. Jangan ikut tatabahasa melayu kerana ia akan menghilangkan dan menghapuskan keaslian bahasa dusun itu sendiri. Banyak yang saya dapati dalam buku teks subjek bkd di sekolah ditulis dengan 'di melayu ' kan tatabahasanya.
    selain itu dari segi penggunaan perkataan..misalnya 'katapi'..ini adalah pinjaman dari bahasa melayu..sedangkan yang sebenarnya kita boleh gunakan perkataan 'nga' bagi maksud 'tetapi'. Kemudian perkataan berimbuhan seperti 'au/amu'..misalnya 'au milo'..bermaksud ' tidak boleh'. perkataan ini boleh kita sebut sebagai 'immilo/aimilo'..sistem bahasa/tatabahasa bkd adalah sama seperti inglish grammer..unlike,can't..(dan byk lg .sekadar memberi contoh). dan ini tidak terdapat dalam bahasa melayu..

    ReplyDelete
  3. Osonog kepio ti nga Haro piro-piro boros di okon ko dusun. Miagal ko. Kajadi/nakajadi.boros nopo duusun ri nga nosiliu. Parahu nopo nga talud. Ponsikou

    ReplyDelete
  4. potilombuso toko no susui mantad komolohingan

    ReplyDelete