Pason Kointutunan / Kabar Nopili

Kopisanangan kumaa toinsanan tompinai om tambalut Dusun. Minaanku pohoroo o bolog diti sobaagi do ponimungan di bobolog i pinosurat doid boros Dusun. Alansan oku kumaa do tongotompinai om tangatambalut di kiharo bolog toi ko nokoilo do haro bolog om nunu nopo iri pinosurat id boros Dusun toi ko Kadazan (Tulun Kadai /Tangara) do popoilo doho maya do bolog 'Iso Dusun' diti. Kanou no misokodung do popoingkakat babasaon do id tompok tunturu tu insan tadau, tulun Dusun om woyoboros Dusun nga kotongkop nogi id sompomogunan.  | 

TUTUMANUD

Monday, October 17, 2011

Lampun: Tubat Do Bator

Tua do lampun nopo nga kopongolingos do bator miampai inhopod kagarason nung piagalon do kimo. Suai ko ilo, tua diti kopongidu do joom (anti bakteria), lumawan do kulat (anti fungus), kopongugad do tongotonggiluang tian, kopoinsiriba do ninsakan takawas raha, kopoinsiriba do kaganggarahan, kosusaan ginawo om popotonduli do tongotuhat di nongosindualan.
Sinuratan karatas kabar kokomoi do Lampun Pongolingos do Bator
Kabar diti naanu mantad papalabus tubat poinggayo id  Amirika . Nosoriuk tua do lampun id 20 makmal, mantad po di toun 1970-an sinusuhut do pipiro toun. Mantad do ponoriukan pinagaan do tua dau, iti no kootuson;
  1. 12 kowoyo-woyo do bator milo do lingoson kaampai noh Bator Tinai (Usus Besar), Bator Lompupuk (Payu Dara), Bator Sosobuan (Prostat), Bator Tundu-undu (Paru-paru) om Bator Tompodu (Pankreas).
  2. Haro in10,000 ginoris do popokugui kosusunio sil bator nung piagalon do Adriamycin om Kimo iy koubasan do gunoon.
  3. Poinsuai mantad di kimo tu pinagaan do tua lampun nopo nga kapamatai nopo di sil tangaraat om mambalut di sil tongosonong. Iri nopo kimo nga sil osonong om araat nga kohompit do pataion gisom do alagasan ngai tulu di susumakit..
Lampun do poingua

Linapakan lampun
Mantad dilo, isai-isai nopo iy kilampun nga tamangai noh om soru-soruan do mangakan tua lampun. Alansan oku do insan tadau, tulun tokou sondiri kaanu do papadagang asil do lampun.


Riporon;
Say No To Cancer
Khasiat Durian Belanda
What is the name of the plant with leaves containg a substance purported to cure colom cancer?

Tangon: Tunturu

Haro-haro kaka yolo iy Kodu-Kodu om iy Kinomulok do miambalut. Pogontian nodi iy Kodu-Kodu, kosusu nodi om pinungaranan do iy Tunturu. Iy Tunturu nopo diti nga tulun do nogonop kopio. Iy Kinomulok nga kitanak pinungaranan do iy Bulantoi.

Agayo nodi iy tanak di Kinomulok om pomboros noh do "Oh, lumayag oku nodi idi" kah. Om korongou nodi kaka di Tunturu iri nga pomboros noh, "Idi, ngoyon noh barasai yo Bulontoi do mongumbaya doho" kah. Koruhang nopo ngawi dio Bulontoi do lumayag nga yoloi Angkayu. Ih Bulontoi nopo noh nga osonong kumaa di Tunturu. Ih Tunturu nopo dii nga pinosuwang di Kodu-kodu id towu. Pinotongoi nogi di Kodu-kodu solinso sayat do sadur.

Ibok nodi kaka yolo do lumayag om papanaho noh iy padau nga awu kapanau.

"Atukoi, osorou ku mala nga iy Tunturu poh awu nakatanud" kaka Bulontoi, om ngoyo gantayo ih towu om pamanau nogi di kaka iy padau do sumoborong hilo id rahat. Korikot diri kaka hilod soborong rahat om mibok noh kawagu yolo iy Angkayu mongoi pongindapu-dapu.

Pogulu do lumayag kawagu yolo om poboros nodi iy Tunturu do "Posowiton oku noh dokoyu hiti disan do rahat." kah.

"Umm...pataamon tia noh, paakanan do kilau." kaka dioloi Angkayu.

"Osian boh gia iy Tunturu ti." kaka di Bulontoi.

Posowito nodi kaka di Bulontoi iy Tunturu hilo id disan do rahat. Iri nopo sayat do sadur nga tinanom di Tunturu hilo id disan do rahat. Atukoi, solinaid do sombulan noh moti kaka yolo do luminayag.

Ponguwa nodi iy sadur do ogumu tomod om misosowoli  podi kaka iy tikus do mongoi  pangakan di sadur gisom do naawi. Nga haro kaka noolu do iso tua  sadur do agayo kopio.

Ongoyon nodi di tikus nga ka di Tunturu "Ohom.... Awuku nodi kouyuhan nung awu dokoyu bolion" kaka. Poguliai nodi di tikus.

Korikot  nodi kawagu iy tikus. Pointangau do sopuk toniba-niba, om iri nodi niboli di tikus di sadur do tagayo

Kaawi nodi iy sadur om misoromo do nokoguli yo Bulontoi. Tolibai noh kawagu iy Tunturu nga koundorong nogi iri padau.

"Atukoi, osorouku nga awu nogima noowit iy Tunturu." kaka di Bulontoi.

"Patamon boh ino, nuh mah guna-guna dii Tunturu. Paakanan nopo kilau." kaka dii Angkayu.

"Osian iy boh dogima iy Tunturu dilo." kaka di Bulontoi om owito noh iy Tunturu om osonong nogi di do minamanau iy padau diolo.

Om korikot nodi yolo hilo id walai nga onuo diri di Tunturu iy sopuk om posopuko noh. Soira nokosopuk nga kosilih do rangkaya tomod iy Tunturu.

Yo iy Angkayu nopoh dii nga pihum-ihum diolo oh koburu-buruon.

Pinadalin mantad; Tangon-tangon Dusun, Kg. Nuntunan, Koningau




Komoiboros:

Dusun > Molayu
  1. lumayag = belayar
  2. padau = perahu
  3. pongindapu-dapu = berniaga
  4. Sayat = biji benih
  5. Sopuk = sumpit
  6. misoromo = kebetulan

Komoiboros Inggilis-Malayu-Dusun

ENGLISH-MALAY-KADAZANDUSUN BEGINNER'S DICTIONARY
Lasimbang, Rita
ISBN 983-9325-20-5
2001
Gatang: RM12.00



 Soginumu do 1,500 patod boros poinsuang id komoiboros diti. Nulud miampai do gambar linukisan di Langkawit mooi do asanang mangarati. Noulud do 51 noinansar. Osonong tomod iti montok di minsingilo nogi do Dusun!


Pinogonuan: http://www.klf.com.my/dictionary.htm

Saturday, October 15, 2011

Nonggo Osiau Mimboriud

Nonggo tiso ruda osiau do tumurug? Ilo id gulu ko ilo id dohuri?


Somonu nga 'oborulong' nogi mato tokou.

Friday, October 14, 2011

Kampung Kuyungon Tambunan

Kg. Kuyungon nopo nga iso kokompungan id watas Tombunan. Sinodu mantad kakadaian Tombunan nopo nga 7.5 kilomito.

Minongiyon-iyon tongoulun id kampung diti ontok po di toun 1930-an. Tongoulun do minongiyon-iyon do hiti nopo nga mantad doid Kg. Ulu Tuaran. Ontok di ponounan 1964 ogumu nodi tulun nokorikot om minion id kampung diti mantad doid kampung poindoros miagal do Kg. Mogong, Kg. Tondulu, Kg. Papar, Kg. Longkogungan, Pinampang.

Orikot kampung diti maya do ralan garabol id tompus do ralan Kampung Tondulu. Nung mongoguno do korita nga orikot solinaid 15 minit tu mogot logot mangodoribo (popoibok). Kada kadalaai poposiau do korita tu mintakad, minruhuk om mingkinilong moti talun-alun Kuyungon.

Nung pamanahon nga orikot solinaid do sanjaam nung oubas mamanau. Haro pagatasan id disan do baang Tondulu (id gambar) nga maan poh kongkongo soluar om gantayo kasut toi solipar tu ogumu moti soborongon.

Soira korikot id Sikul Tosiriba Kabansaan Ragkam (SRK Ragkam), kada lihuai do mimponsu id wasai Ragkam. Ogumu sada do hilo nga kada onuo tu natagal no baang Tondulu. Isai nopo adapatan do maganu nga oontok do sogit.

SRK Ragkam noukaban di toun 1977 soira do pinaatag di Momuruan Kampung (Tiagak) gaman Masudang Somolu kumaa di wakil rayat Datuk Anthony Gibon. Notimpuunan pamansaian do sikul diti ontok toun 1973 poh om pinungaranan do S.K. Ragkam tu minaganu do ngaran lokos Ragkam iy pointoning do sikul.

Susumikul id SRK Ragkam nopo nga mantad doid kokompungan pointoning miagal do Kg. Tondulu om KG. Kuyungon. Di timpuunon nopo nga soginumu 13 no o susumikul id SRK Ragkam.

Tumanud di bolog 'Kuyungon Village' ginumu nopo do mongingiyon id kampung diti ontok di toun 2006 nga 500 tulun. Koinsanai tulun id kampung diti nopo nga Dusun.

Pogonu-onuan nopo do tulun kampung Kuyungon nga mororobuat miagal do mananom parai, momutung gata, mananom tua-ua, momikulam do sada, mananom do kinotuan om mananom do susumuni di koubat. Sundung dilo, ogumu nodi sukod wagu iy nakakaraja doid porinta om nogi kuntirik om poingiyon id sodu do Kg. Kuyungon.

Kogumuan do sukod wagu gumuli id kampung kinosusuon diolo soira do orikot Tadau Kaamatan om Ponounan Wagu.

Gambar: Tim L., Askelvin
Riporon;
  1. Sejarah SK. Ragkam, Tambunan
  2. Blog Kuyungon Ville
  3. Ethnobotanical Study (Kg. Kuyungon)

Thursday, October 13, 2011

Watu Agung Id Tambunan

Watu agung diti milo do ogungon miagal nopo do songkoogungan ot kouni-unio. Watu diti noimbulayan id bawang Pagalan poindoros do Kg. Solibog, Tambunan. Noimbulayan iti ontok di ponounan 1990 poh.

Baino, watu diti ginompi do sosongulun om haro kabayar do sumuang mongoi pongintong.

Ogumu tulun do otumbayaan kokomoi do moinat toi mantatamong do watu diti. Iti noh do nowonsoi kooturan kohompit do karalano sumuang id linimput toi sulap do watu agung diti miagal do;

  • Pogoduhan tongoondu di mogontiyan do sumuang.
  • Pogoduhan tongoondu di bandaton do sumuang.
  • Mositi do pantangon iti watu. Okon ko songkoboros-boroson di tangaraat.
Iti no kokitanai do watu agung id Tambunan. Ilo nopo watu tagayo nga haro turu (toi kolobi) kouni-unio tumanud do hinonggo ot tuntungon.


Gambar mantad: http://marcy-scrapblog.blogspot.com/2011/01/jom-round-tambunan.html

Wednesday, October 12, 2011

Pongundodoitan Do Buru-buru

Tulun Dusun, nogonop pomungaran mntok do buru-buru. Nga maid-laid natalup nodi mantad doid kabang tokou tu natagakan tokou nodi do sunduan mongoguno boros Dusun monikid tadau.

Buru-buru
Kusai
Tondu
Sinukadan
Tanak
Manuk
Tandaha
Golupo
Raraha
Piak
Tasu
Gontoluhan


Duku
Tungau
Dungau
Danggaron
Dumanggar
Tingau
Wogok
Boli
Karud

Kakang
Karabau
Bangus

Garaduh
Tampanak
Patu


Putik
Kakak
Sapi





Insan tadau, iri natagak awu nodi oimbulayan tu ingaa sukod wagu do orohian mongimbulai.

Friday, October 7, 2011

Ngaran Do Tulun Dusun

Dusun di pogulu poh momungaran do tangaanak maya doid pitimbungakan (Malayu: perbincangan/mesyuarat) om kookunan do kompinaian tosomok. Pungaranan diolo tangaanak do pomungaran daamot nopo ontok do nosusu miagal do 'Gongi' toi 'Gowongi' tu owongi, 'Gorongi' tu obinrongi, 'Kuratom' tu asaru mingkirop, 'Ginis' tu obinginggis om ogumu poh.

Ontok koturu tadau kinosusuon, pungaranan do ngaran totopot (ngaran sumukod) tumanud do kinaantakan ontok di pogontianon, kinosusuon toi kinaantakan solinaid do 7 tadau id koposion do tanak diri. Sundung poh diri nga ngaran do tulun Dusun miloh nogi powolion soira do agayo tu tumanud noh do kowoyo-woyoon di tanak. Iri noh do songulun Dusun kingaran do ogumu tu id suai kinoyonon, suai pongolohou do tulun. Kosuang poh ot tulun Boritis ontok ponounan 1940-an, nonuan no dii do kad kointutunan mongoi do awu popinwolihon do tulun Dusun ot ngaran dau.

Ngaran do kusai asaru do potimpuunon do pimato 'A', 'B', 'D', 'G', 'H', 'I', 'K', 'L', 'O', 'P', 'S' , 'T' om 'Y'

  1. Antalik -osonong koposion
  2. Botirik - nosusu ontok ogumu gontirik
  3. Dumpong - nosusu ontok totuong
  4. Gumpok - nosusu ontok mangansar (mongumpok tansar)
  5. Gunsanad - baang narasak
  6. Giong - rangkaya; boriong-riong tusin
  7. Gintal / Mogintal - Mogigintalun
  8. Gaisah - mangangasa do dangol
  9. Gombunan / Gimbunan - rinumpuan, rumpuon
  10. Huminodun -mongintalun
  11. Iking - iri kipongolon
  12. Kitingan - Kangaran-ngaran. (Malayu: Terkenal)
  13. Komburangau - kombura om aranggou
  14. Kotud - agaras totud mamanau
  15. Lagadan - ologod boros, momuruan
  16. Mosudang - nosusu ontok poposidang
  17. Ongguling - nosusu ontok karamaian
  18. Panis - momimigis; pais; iri agaras sumaap do ponongkialaan
  19. Samadau - mogigihum do ponumad
  20. Samud - koinsasamod do ginawo
  21. Tamadun - Manamong do tulun
  22. Tampasong - tapa tosonong
  23. Yundok - agaras mongutus do mundok

Ngaran do tondu nopo nga potimpuunon do 'H', 'I' 'K', 'L', 'M' 'N' 'O', 'R', 'S', 'T', 'U', 'W' om 'Y'
  1. Hoini - monsisinding
  2. Jinulim - poinsorou sogigisom
  3. Ipa - anaru pomomogun
  4. Kinombura -  kombura
  5. Losini - minonuharing do losun ontok pogintiyanon
  6. Losinggim  - koupusan sogigisom
  7. Longgisim - osonong sogigisom
  8. Longguin - oolong do modop
  9. Molidang - iri olidang
  10. Natalih - piandad-andad nosusu
  11. Odohingim - waig momiria (Malayu: air beralun)
  12. Payung - iri moningolig
  13. Ruminodun - obingupus tompinai
  14. Ringgoi - orikos
  15. Rumandawi - tondu mantad kinoingan
  16. Supinah - nakalantoi, kumoiso
  17. Supili - nosusu ontok sumilau parai
  18. Sumporoi -oporoi poh ontok sumilau parai
  19. Tonggina - tina oginggo
  20. Uminundus - sumandak olundus
  21. Yuntala - sumandak awu aala
 Tumanud di rumokorut e-dusun;
Kosaruan nopo dot soira orikot dot momungaran do tanak om mangan pohuboyoo dit kowo-woyoon dit tanak, miagal ko agayo nopo ot tiyan om pemungaranan nondo dot Gayak. Nga kogumuan nopod ngaran do Dusun om  tinungkusan mantad komolohingan gulu-gulu. Mulong pod osuai-suai it pomungaran nga kogumuan dilo aiso korotion. Au po noilaan poingkukuro kopiyo it tongo komolohingan tokou momungaran tanak diyolo. Kinorikatan dot ugama minonimban koinsanaid pomusorou i tongo komolohinga tokou, om pomungaran do tanak nga kowaya nodi dit ugama dau. Ngaran dit ladsong Dusun om au nodi alaku om tumagak toomod nopo dii.  
 Osonong daa do insan tadau haro tulun kopongulud do korotion ngaran tulun Dusun mooi do awu atalup ot mongoguno do ngaran Dusun.

Thursday, October 6, 2011

Norikot Nodi Gumamas

Norikot nodi tulan Gumas. Gumamas kou no ti?



Ngaran tulan doun Dusun diti nga gunoon nogi do karatas kabar Daily Express. Okon nopo ko Dusun om isai poh di gia mongoguno diti. Ubasanai tokou noh do mongoguno mooi do kotungkus noh daa kumaa do rampayat tokou.

Pinogonuan gambar: Patauboys

Wednesday, October 5, 2011

Tadau Baino Tadau Tadtaru

Kopisanangan tadau Tadtaru kumaa mambabasa 1Dusun! Alansan yahai do ososogit kou miampai barakat do Minamangun.

Tadaumingguan do Dusun potimpuunon mantad Tontolu om suhutonon do Madsa. Tadau kotolu roitan do Tadtaru om iy kaapat roitan do Kurudu. Tadau kolimo gisom koturu monoroitan do Mirod, Kukuak om Tiwang.

Tadaumingguan do Kadazandusun diti pinalabus do Koisaan Publications.

Gambar mantad Patauboys

Tuesday, October 4, 2011

Olumis Noh Tadau Baino Nga Awu Oku Dii Kokito

Kitanakwagu do nobolou poinrikau id tukad kakadaian miampai tupi poindoros gakod dau. Poingilih nogi tanda "Sokodungo oku tu bolou!" Kitusin nogi do tokuri do poinsuang id tupi.

Talib noh songulun kusai. Paganu isio do tongotusin om potumposo no id tupi. Onuo noh kawagu disio iy tanda om ponurat-nurat noh ponongsambalik Poiliho no dau iri mooi do okito di tumatalib iy sinuratan kawawagu.

Kapamanau po isio, tongoulun di tumalib sontoluod-toluod poh do tusin montok di nobolou. Sosodopon diri, sogulio kawagu di kusai iy minongolon do tanda do mongintong ondum poingkuro noh. Nointutunan di nobolou iy pamamanau dii kusai om uhot noh do "Iya toi minongolon dilo tandaku di kosuab? Nunu di pinosurat nuh?"

Ka di kusai, "Posuratoku nopo iy totopot. Pinoborosku iy binorosnu nga id woyo do suai. Nokosuratku do 'Kinolumisai  diti tadau baino nga awu oku dii gia kokito."

Goduduo tanda sopikomoyon do nobolou iy tanakwagu. Nga iri tanda koiso minonilombus komoyon do bolou iy tanakwagu. Tanda koduo minomisunud do tongoulun kokomoi do awasi nasip diolo tu awu nobolou. Kagagang koh do atandai nogi iy tanda koduo?

Kopousuian do susui, unsikoho dia, sompingkoilo no, songkowonsoi noh. Pomusorou tososonong do poinsuai.

Nung koruba ko do 100 (hatus) koihadan id pomomogunnu, pokito kumaa do pomogunan do haro poh 1000 (hasa) kounsikahannu. Kada sosolo iy notoliban.

Ponoguang doid katatapon. Sumoguang aiso korosian. Toboyon totoboyon tongkiadai pododosi.

Kolumisan nopo nga kokito tulun kongingis. Nga iy poingkolumisan, ika no iy pinopongingis.

Pinadalin mantad "Hari-hari Yang Indah"