Pason Kointutunan / Kabar Nopili

Kopisanangan kumaa toinsanan tompinai om tambalut Dusun. Minaanku pohoroo o bolog diti sobaagi do ponimungan di bobolog i pinosurat doid boros Dusun. Alansan oku kumaa do tongotompinai om tangatambalut di kiharo bolog toi ko nokoilo do haro bolog om nunu nopo iri pinosurat id boros Dusun toi ko Kadazan (Tulun Kadai /Tangara) do popoilo doho maya do bolog 'Iso Dusun' diti. Kanou no misokodung do popoingkakat babasaon do id tompok tunturu tu insan tadau, tulun Dusun om woyoboros Dusun nga kotongkop nogi id sompomogunan.  | 

TUTUMANUD

Showing posts with label itinoloji. Show all posts
Showing posts with label itinoloji. Show all posts

Friday, November 4, 2011

Woyoboros di Nopupusan

Boros nopo nga ralan do mirumoh mooi do kopirati komoyon om kotunud tongoyon. Pomusarahai noh do pongkuro nung ingaa woyoboros id pomogunan tokou. Woyoboros mimbawor nga ingaa. Miagal kaanto do watu, awu mongogura toi mogisunsung-sunsung nopoh kaanto.

Umbalai gia nung songulun kono do koilo mimboros woyoboros Dusun om iri wokon nopoh nga awu nu di orotian woyoboros diolo. Yolo nga awu di minsingilo do nunu borosonnu tu ika nga awu koilo monuduk diolo. Miagal do dungau om tasu kaanto ka ngai do tulun nga osorou ku om kopirati poh dungau om tasu tu soira do mongusig ilo tasu, minsodu noh ilo dungau tu ka kaanto gia id ginawo di dungau om 'monogod doho do tumoning dau'.

PautanTumanud do Pisompuruan Koisaan Tangabangsa (PBB) monikid duo minggu, haro iso woyoboros atagak id pomogunan om soginumu 6,000 woyoboros maso noh do tumagak tu ingaa nodi monutur dilo.

Woyoboros di tumagak nodi nopo nga;

  1. Camikuro (Samikolo) - Haro 8 poh tulun koilo do mimboros. Pomitanan boros nopoh nga miagal do kawali (kuda), polyo (manuk), pato (patu), katujkana (kara), ma’nali (tasu), mishi (dungau) om waka (sapi). Oruhai noh do nopupusan woyoboros diolo tu nokolohing nodi iy monunutur om momoguno nodi yolo do woyoboros Sipanyol do monikid tadau.
  2. Dumi (Sotmali) -Dumi, iy koubasan do potuturon id bawang Tikan dan Rava, Nipol. Potuturon nogi id konuluhan do Kabupatin Khotang id timur do Nipol. Iti nopo nga woyoboros Kiranti, iso pangoh do boros Tibito-Burman. Miampai do soginumu 8 tulun monunutur di toun 2007, awu noh alaid om olimpupusan woyoboros diti.
  3. Ongota (Birali) - Ontok di toun 2008, haro 6 poh tulun koilo do mimboros id woyoboros diti nga sinokodung di songulun propisor mantad Unibositi Addis Ababa id Itopia do minonoriuk kokomoi do woyoboros diti.
  4. Liki (Moar) - Woyoboros diti potuturon id pulau Sarmi, Kabupatin Jayapura om Kansamatan Sarmi, ponong Indonesia. Ontok di toun 2007, noilaan maya do ponoriukan do soginumu 5 tulun koilo do monutur do woyoboros diti. Sundung di pogulu nopoh nga gunoon ot woyoboros diti id panambayangan.
  5. Tanima (Titawo) - Id Kopulauan Solomon, woyoboros Tanima diti gunoon id Pulou Vanikolo, Timotu Propinsi om id kokompungan Imua. Baino haro 4 poh tulun monutur dilo tumanud di ponoriukan ontok toun 2008. Tanima nopo nga woyoboros nokopiruhang mantad Austronisia om nogi Malayu-Polinisia Piintangaan-Timur, om Kolautan. Kogumuan diolo iy koilo do Tanima minundali momoguno do woyoboros Pijin toi Tianu. Boros Tanima nopoh nga miagal diti: wikini (papanaho), laro (kumaau), la vamora (montok karaja), om la munana (montok lumungata).
  6. Injirip Bantoid - nopo nga woyoboros id Nijiria.Nokoumbal do pinotutur id Kamirun nga baino awu nodi. Haro poh monunutur diti id Mambila miampai naralatan do woyoboros Ba dan Mvop. Ontok di toun 2007, haro 4 poh tulun di nokotongkud noh do koilo monutur.
  7. Siminuabi - potuturon id Uti, Kolorado, Souton Paiut, Utah, Arizona Utara, ponongkaabatan Nivada, om id bawang Colorado, Kaliponia. Sundung do ogumu poh daa tinaru Siminuabi nga tumanud di ponoriukan ontok toun 2007 pinopokito do haro 3 po tulun nosukod do koilo monutur . Boros nopo diolo kokomoi do poinsorili nga; kaiv (nuluhon), hucip (rahat), mahav (kayu), om tittvip (tana).
  8. Limirig (Pak, Bik, Sasar, Lion, Lim) - Woyoboros gunoon id Vanuatu,iso pulau id Pulau Lava Vanua, Samudra Pasipik kisinodu 1.000 kilomito id kosilahon Australia boogian utara. Boros di potuturon do 2 tulun ontok di toun 2008. Limirig kipangoh do apat kawo nga oinsanan nga nolimpupusan noh.
  9. Kaisana - iso woyoboros di gunoon id baang Japura, ponong Brajil. Korikot nopo di iy tulun Potugis id kinoyonon dilo nga haro poh 200 okoilo do monongkiboros diti woyoboros Kaisana. Ontok di toun 2006, haro songulun poh koilo do mimboros.
  10. Taushiro (Pinso) - nopo nga woyoboros poinsandad id poru. Potuturon id baang Tigri om baang Asayasu iri pantod do Ahuaruna. Nointutunan sobaagi do woyoboros minsonsondiri tu ingaa rolot id woyoboros do suai. koubasan diolo do mongintob iso gisom do hopod. Numbur iso roitan do 'washikanto'. Katalib nopo do hopod nga roitan do 'ashintu' miampai monuduk id tunturu do gakodnu. Ontok di toun 2008, maya do ponoriukan di paiapanau, haro poh songulun koilo do monutur do woyoboros diti.
Nah, awu tokou nopo mimparagat do monutur, monurat om mambasa id woyoboros Dusun nga korundun noh moti iti boros tokou.

Pinogonuan:
Bahasa yang hampir punah

Friday, February 25, 2011

Ka Ponisip om pongoput

Iti nopo nga ka pongo-ngoput, ponisip om pangansip montok ka pangaraja.

monsu = mandi
kinaponsuan = sebab sudah mandi (mantad patod boros wansai, kina .. an = kinawansaian)
kinoponsuon = tempat dimandikan (mantad patod boros iyon, kino .. on = kinoyonon)
koponsu = boleh mandi (mantad patod boros milo, ko.. = komilo)
kopoponsu = baru selesai mandi (mantad patod boros gulu, kopogulu)
kopoponsuan = baru mandi dan tidak mau mandi lagi (mantad patod boros kopogulu + mada (adaan)) =
koponsuan = sebab ingin mandi (mantad patod boros koongoi + orikatan)
minponsu = sedang mandi manda (mantad boros maso id notoguangan = min ..)
mokiponsu = minta tolong mandi (mantad boros mokianu
nokoponsu = sudah mandi (mantad boros nokoongoi )
noponsu = telah dimandikan (mantad boros notoliban (mantad patod boros nowonsoi no)
pinponsu = mandi manda (mantad patod boros pingulian)
pinponsuon = tempat mandi manda (mantad patod boros pinggulian tiyonon)
pinponsuan = memandikan berulang-ulang (mantad patod boros pinggulian + pinsugutan)
pinonsu = dimandikan (mantad patod boros pinoongoi)
pinonsuon = tempat mandi mantad patod boros pinoongoi + tiyonon)
pinonsuan = sudah dimandikan
ponsu = pergi mandi
ponsuon = tolong mandikan
pomonsu = cecair yang digunakan untuk memandikan
poponsuon = tempat mandi kebiasaan (bilik mandi)
siponsu = ingin mandi
songkoponsuon = mandi di mana saja
songkopoponsuon = mandi sebarangan
sonponsu = sekali mandi
tipomonsu = ingin memandikan
tiponsu = alat yang akan digunakan untuk mandi
tipoponsu = peralatan mandian
poponsu = alat yang biasa digunakan untuk mandi (sabun)


duom = makan
kinoduoman = sebab sudah makan
kinoduomon = tempat dimakan
koduom = boleh makan
koduoman = sebab ingin makan
koduduom = baru selesai makan
koduduoman = baru makan dan tidak mau makan lagi
minduom = sedang makan dengan banyak
mokiduom = minta tolong suap
nokoduom = sudah makan
noduom = telah dimakan
noduoman = telah termakan, termakan (tidak sengaja)
pinduom = makan banyak
pinduomon = tempat makan
piduoman = makan berulang-ulang
pinoduom = diberi makan / disuap
pinoduoman = sudah diberi makan
pomoduom = jemput makan
dumuom = mari makan
duomon = dimakan
duduomon = makanan kebiasaan
duduoman = tempat makan kebiasaan (ruang makan)
siduom = ingin makan
sonduom = sekali makan
songkoduomon = makan macam-macam
songkoduoman = makan di mana saja
tipoduom = ingin memakankan (ingin memberi makan)
tiduom = alat yang akan digunakan untuk makan
tiduduom = peralatan makan
duduom = alat yang biasa digunakan untuk makan (sudu)

Friday, January 21, 2011

Ka Pongowoyo-woyo

Ka kowo-woyo nopo nga popointalang do kouyu-uyuon do tiso-iso iri tokito toi opurimanan. Nopibaagi iti do siam kawo. Iti nopo nga;

  1. Ula
  2. Wotik
  3. Tukuran
  4. Wansai
  5. Timpu
  6. Sinodu
  7. Karalanon
  8. Opurimanan
  9. Kopurimon
Ka kowo-woyo do ulah nopo nga poposunud do koulah-laho miagal di olumis, abalantas, odoropi, agaras om susuai poh.

Ka kowo-woyo do wotik nopo nga poposunud do wotik miagal do aragang, otomou, obulou, osilou, opurak om susuai poh.

Ka kowo-woyo do tukuran nopo nga poposunud do tukuran miagal do anaru, oniba, agayo, okoro om susuai poh.

Ka kowo-woyo do wansai nopo nga poposunud do wansai miagal do ourod, otulid, okilong, abasagi om susuai poh.

Ka kowo-woyo do timpu nopo nga poposundu do timpu miagal do alaid, osikap, osiau, okugui om susuai poh.

Ka kowo-woyo do sinodu nopo nga poposunud do sinodu miagal do osodu, osomok, pointoning om susuai poh.

Ka kowo-woyo do karalanon nopo nga poposunud do karalan-ralanon miagal do asaru, monoroinsan, ologod om susuai poh.

Ka kowo-woyo do opurimanan nopo nga poposunud di opurimanan maya do pongintangan, karangahan, kosingudan toi koigit-igitan. Pomitanan nopo nga miagal do omis, opoit, olumis, outong, olunau, alasu om susuai poh.

Ka kowo-woyo do pomurimon nopo nga poposunud do pomurimanan id suang ginawo miagal do modosi, langadon, otogod, ounsikou om susuai poh.

Thursday, January 20, 2011

Ka pangaraja

Ka pangaraja nopo nga tinimungan ka di maan wonsoyo toi maso poimpanau. Ka do pangaraja diti opibaagi do duo kawo. iri nopo nga;

  1. Ka pangaraja kikakamot
  2. Ka pangaraja ingaa kakamot

Ka pangaraja kikakamot nopo diti nga mositi do haro kakamot om owonsoi nogi do ayat. Ka pangaraja kikakamot diti opibaagi po kaagu do duo kawo. Iri nopo nga;

  1. Ka pangaraja kikakamot wonsoion
  2. Ka pangaraja kikakamot winonsoi
Ka pangaraja kikakamot wonsoion nopo nga popoilo do maso wonsoion ontok do timpu nokomoi miagal do monombir, mongolihung, mangakan, monginum om susuai poh.

Ka pangaraja - ih momonsoi - kakamot wonsoyon (ka pomungaran)
Mongolihung iy Komburo do piring.
Mangakan iy Kalabatu do takano.


Ka pangaraja kikakamot nowonsoi nopo nga popoilo do nowonsoi no iri karaja toi nunu-nunu nopo iri notoguangan. Mibagal do tinandang, tinombir, winonsoi, naakan, noinum om susuai poh.

Pomitanan;

Ka pangaraja - ih momonsoi - kakamot nowonsoi (ka pomungaran)
Tinandang di Godomon ilo buul. (Awu ogonop nung posuraton toi poboroson do 'Tinandang di Godomon')
Tinombir di Bibi ilo soluar.

Ka pangaraja ingaa kakamot nopo diti nga iri momonsoi montok nopo do tinan sondiri. Ka pangaraja ingaa kakamot diti nga opibaagi po kaagu do duo. Iti nopo nga;

  1. Ka pangaraja ih momonsoi kipomoogonop
  2. Ka pangaraja ih momonsoi mingkakat sosondiri
Ka pangaraja ih momonsoi kipomogonop nopo nga ka maan di mositi suhutonon do pomogonop montok popokito do komoyon di ayat.

Pomitanan;

Ka pangaraja - ka pomogonop - ih momonsoi
Nokorikot noh iy Polina. (Tagakon nopo patod boros 'noh' nga awu ogonop ot ayat)
Jumadi do mongi-ngira iy Sirin.
Koodop ilo tasu.

Ka pangaraja ih momonsoi mingkakat sosondiri nopo nga maan di kirati sundung tu aiso ka pomogonop. Id boros Dusun nopo nga koubasan do milo popisomputulon it ayat.

Pomitanan;

Ih momonsoi - ka pangaraja

Walai nogumpi. / Nogumpi walai.
Tasu napatai. / Napatai tasu.
Rodiu monguni. / Monguni rodiu.
Iy Poulina monsu. / Monsu iy Polina.

Wednesday, January 19, 2011

Ka Pomungaran

Ka do pomungaran nopo nga ka di mongoripo do tulun, buru-buru, kinoyonon, ih okito toi ko ih tau okito om susuai poh.

Ka do pomungaran nopo nga opibaagi po do duo kawo. Iti nopo nga;

  1. Ka pomungaran do pointantu
  2. Ka pomungaran do ginumuan

Ka pomungaran do pointantu nopo nga montok di ngaran pongundodoitan nakatantu om potimpuunon ijaon do pimato tagayo. Ka pomungaran do pointantu diti opibaagi po kaagu do duo kawo. Iti nopo nga;

  1. Ka pomungaran do pointantu ih poimpasi nopo nga miagal do ngaran tulun toi pongundodoitan. Pomitanan; Woyoon Montiri, Pairin Kitingan, Kudingking.
  2. Ka pomungaran do pointantu ih koginumuan awu poimpasi miagal ko tioyonon toi pongundodoitan di kakamot miagal do Tambunan, Ranau, Sony om susuai poh.
Ka pomungaran do koginumuan nopo nga montok di ngaran pongundodoitan do nunu nopo ih kiginawo toi ingaa ginawo toi kakamot. Opibaagi iti ka pomungaran do ginumuan do duo po kawo. Iti nopo nga;

  1. Ka pomungaran koginumuan di okito
  2. Ka pomungaran koginumuan di awu okito

Ka pomungaran koginumuan di okito nopo diti nga montok di okito om kopibaagi po kawagu do duo kawo tokoro. Iti nopo nga;

  1. Ka pomungaran ginumuan di okito om kiginawo nopo nga miagal ko manuk, karabau, tulun, sigu om susuai poh.
  2. Ka pomungaran ginumuan di okito om ingaa ginawo nopo nga miagal do sikulan, korita, nuluhon, baang om susuai poh.

Ka pomungaran ginumuan di awu okito nopo nga miagal do rusod, tangon, kobolingkahangan om susuai poh.

Monday, January 17, 2011

Sinompuruan Boros

Tumanud di Dokutur (Dr.) Goris Keraf (1979), oruhai no do koinsanan kouludan boros do baino nabaagi tumanud di Aristoteles. Otopot nopo kopio nga, iy Aristoteles nopo diti nga awu ih minomaagi do koboros-boroson juminadi do 10 kowoyo-woyoon. Numaan nopo tomod dau onuai do koulud-uludon. Pinomogian koulud-uludon boros nopo di timpuuni nga walu no.
Soira iri tulun Iropah do minongulud kouludan boros id koboro-boroson diolo, ruhangai no diolo do koulud-uludon kawawagu it oguno diolo. Kaa di pinoruhang diolo nopo diri nga ka sandang om ka giak.
  1. Ka pomungaran Noun (Noun)
  2. Ka pangaraja Verb (Bob)
  3. Ka pongowoyo-woyo Adjective (Ajiktip)
  4. Ka pongolon Pronoun (Poronoun)
  5. Ka ponokodung Adverb (Adbob)
  6. Ka pongingintob Numeralia (Numorolia)
  7. Ka popioput Conjunction (Konjanson)
  8. Ka poinsogulu Preposition (Piriposison)
  9. Ka popoimagon Determiner (Ditomaino)
  10. Ka giak Interjeksi (Intojaksi)

Friday, January 7, 2011

Tompinai tokou

Umbalai gia dokoyu do mambasa om mangarati diti sambayang tulun Kiristian.
Ave Maria noponu di gracia, Kinohoyngan kohuangnu, tobitua ko id tenga savi-avi tondu om tobetua tuva di tinan nu Jesus.
Santa Maria tina Kinohoyngan, pokionuan za tuhun ki dose moino om id jam kapatazon za. Amin
Sambayang nopo diti nga pinosurat id boros Dusun Witu. Dusun Witu nopo diti nga poingiyon hilo id Indonesia. Kiginumu do 5,000 tulun. Komoion do pointongkop iti boros Dusun nga mogisusuai nopo pongundodoitan do bansa toi tinaru.

Pinogonuan do sambayang:
http://www.christusrex.org/www1/pater/JPN-dusun-witu.html



Iti no kokomoi do Dusun Witu

Population 5,000 (2003).
Region Central Kalimantan Province, South Barito Regency, Pendang and Buntokecil regions; south of Muarateweh.
Language map Indonesia, Kalimantan, reference number 20
Dialects Dusun Pepas, Dusun Witu. Most similar to Ma’anyan [mhy], Paku, Dusun Malang [duq], Malagasy [plt]. Lexical similarity: 75% with Ma’anyan, 73% with Paku [pku].
Classification Austronesian, Malayo-Polynesian, Greater Barito, East, Central-South, South

Tuesday, December 21, 2010

KAWO DO BOROS DUSUN

Boros Dusun nopo nga boros di poimpasi tu gunoon doid pogibabarasan monikid tadau.  Sundung tu tulun Dusun iso yi nantadon, haro pipiro loyuk do boros tumanud do kinoyonon do sosongulun diri.

Duo o kawo tagayo do itinik Dusun. Iri nopo nga Dusun om Paitan.

1. DUSUN
A.      Bisaya
B.      Bagahak
C.      Dusun Dumpas
D.      Dusun Bonggi
E.       Dusun Klias
F.       Dusun Magatang
G.     Dusun Monsok
H.      Dusun Pantai Timur
                                 i.            Dusun Karamuak
                               ii.            Dusun Labuk
                              iii.            Dusun Lamag
                             iv.            Dusun Malapi
                               v.            Dusun Mangkaak
                             vi.            Dusun Sukung
                            vii.            Dusun Sungai Kulu-kulu
                          viii.            Dusun Sungai Sagaliud
                             ix.            Dusun Tindakon
I.        Dusun Papar
J.        Dusun Piantong
K.      Dusun Ranau
L.       Dusun Sugut
                                 i.            Dusun Minokok
                               ii.            Dusun Tilan-ilan
M.    Gana
N.     Garo
O.     Idahan Sungoi
P.      Papar
Q.     Tambanua
R.      Tangara /Kadazan
S.       Rungus
T.       Tatana
U.     Tobilung
V.      Tindal

2. PAITAN
A.      Dusun Abal Sungoi
B.      Dusun Ulu Kinabatangan
                         i.          Dusun Makiang
                        ii.          Dusun Sagama
                      iii.          Dusun Sungai Gum-gum
                      iv.          Kolobuan
                       v.          Rumanau
                      vi.          Sinabau
                    vii.          Dusun Sinarapa
C. Lingkabau
D. Lobu Sagamo
E. Tambanua Sungoi
F. Yakan